مد لباس در زمان پهلوی
در زمان پهلوی، مد لباس در ایران تحت تأثیر فرهنگ غربی قرار گرفت. دوران پهلوی، شامل دو دورهٔ پهلوی اول (1925-1941) و پهلوی دوم (1953-1979) است. در این دوران، تلاشهایی برای مدرنسازی و غربگرایی در سبکهای لباسی وجود داشت.
در دورهٔ پهلوی اول، شاهزادهٔ رضا خان، پس از بهخلاف قانونی که ممنوعیت پوشیدن عمامه برای زنان بود، به عنوان شاه جدید انتخاب شد و دیکتاتوری خود را آغاز کرد. او تلاش کرد تا با راهاندازی یک سری اصلاحات، ایران را به سمت مدرنیته و تغییرات اجتماعی حرکت دهد. او برای تشویق زنان به رهایی از تحت تأثیر قوانین و سنتهای سنتی، مصوبهها و برنامههایی را اعلام کرد. در این دوران، زنان بیشتر به سمت لباسهای غربی روی آوردند و لباسهای سنتی را کنار گذاشتند. زنان شروع به پوشیدن مانتوها، دامنهای کوتاه، کاپشنها و کلاههای مدرن کردند.
در دورهٔ پهلوی دوم، که با آمدن شاه محمدرضا به قدرت (1953-1979) آغاز شد، تلاشهای بیشتری برای مدرنسازی و غربگرایی در سبکهای لباسی انجام شد. شاه و شاهبانوی ایران، فرهنگ غرب را الگو قرار دادند و زنان و مردان به طور گستردهای لباسهای غربی را به جای لباسهای سنتی پوشیدند. در این دوران، زنان معمولاً مانتوها، کتوشلوارها، دامنها، پالتوها و لباسهای مدرن دیگر را پوشیدند. مردان نیز به سمت پوشیدن کت و شلوار و لباسهای غربی مانند پیراهن و پالتو حرکت کردند.
به طور کلی، در زمان پهلوی، مد لباس بیشتر به سمت غربگرایی و پوشیدن لباسهای غربی پیش رفت و لباسهای سنتی به مرور زمان کمتر استفاده میشدند. این تغییرات در سبکهای لباسی جزء تلاشهایی بودند که برای مدرنسازی و تغییرات اجتماعی در ایران در آن دزمان صورت گرفت. البته، این تغییرات به شدت در جوامع روستایی و قشرهای محافظهکار تاثیر کمتری داشتند و لباسهای سنتی در این مناطق همچنان استفاده میشدند.
آغاز تحولات پوشاک مردم در دوران پهلوی و قانون کشف حجاب
در دوران پهلوی دوم، تحولاتی در زمینهٔ پوشاک مردم ایران رخ داد. شاه محمدرضا پهلوی و شاهبانوی مرتضی پهلوی، در تلاش برای مدرنیته و غربگرایی، به طور فعال قوانینی را اجرا کردند که به تغییر سبکهای لباسی و حجاب در جامعه ایران منجر شد.
یکی از مهمترین قوانینی که در این زمینه اجرا شد، قانون کشف حجاب بود. در سال 1936، شاه محمدرضا پهلوی این قانون را اعلام کرد که به زنان اجازه میدهد حجاب خود را کاملاً بردارند و مانند زنان غربی بدون حجاب در جامعه حضور داشته باشند. این قانون باعث شد تا زنان بیشتری به سمت پوشیدن لباسهای غربی و عموماً بدون رعایت حجاب سنتی حرکت کنند. از آن زمان به بعد، زنان ایرانی صورتیتر و با سبکهای مدرنتری پوشیدند و حجاب سنتی کمتر مشاهده میشد.
با اجرای قانون کشف حجاب، مشکلات و اعتراضاتی نیز در جامعه پیش آمد. بعضی از زنان مخالف این قانون به دلیل اعتقادات دینی و فرهنگی خود، از حق حجاب خود استفاده کردند و در اعتراض به آن اقدام به عمل آوردند. همچنین، قشرهای محافظهکار جامعه نیز با این تغییرات در سبکهای لباسی مخالفت کردند و تلاش کردند تا لباسهای سنتی و حجاب سنتی را حفظ کنند.
در کل، آغاز تحولات پوشاک مردم در دوران پهلوی به واسطهٔ قانون کشف حجاب و تلاش برای مدرنیته و غربگرایی بود. این تحولات باعث شدکه زنان بیشتر به سمت لباسهای غربی و بدون حجاب حرکت کنند و سبکهای مدرنتری را انتخاب کنند. اما این تغییرات همچنان با مقاومت و اعتراضاتی روبهرو بود و در جوامع محافظهکار و در بخشی از جامعه کمتر تأثیرگذار بود.
اجرای قانون متحدالشکل شدن لباس در نهادهای نظامی و آموزشی
قانون متحدالشکل شدن لباس در نهادهای نظامی و آموزشی، در دوران پهلوی دوم اجرا شد. این قانون به منظور ایجاد توحید و یکنواختی در لباسهای افراد موظف در نهادهای نظامی و آموزشی تدوین شد.
به طور کلی، قانون متحدالشکل شدن لباس به این معنی بود که افراد مشغول خدمت در نهادهای نظامی و آموزشی باید لباسهایی با طرح و رنگ یکسان بپوشند. این قانون به عنوان یکی از اصلاحاتی در راستای مدرنسازی و غربگرایی در دوران پهلوی اجرا شد.
در نهادهای نظامی، به عنوان مثال، سربازان و افسران باید لباسهای نظامی با طرح و رنگ مشخصی را بپوشند. این لباسها معمولاً شامل کلاه، کت تنگ، شلوار، کمربند و جوراب بودند. هدف اصلی از این قانون، ایجاد همبستگی و هماهنگی بین افراد نظامی و تشدید احساس وفاداری و تعلق به نهادهای نظامی بود.
در آموزش نیز، دانشآموزان و دانشجویان باید لباسهای متحدالشکل خاصی بپوشند. این لباسها ممکن است شامل پیراهن یا خرقه با طرح و رنگ مشخصی بودند. هدف از این اقدام نیز ایجاد هماهنگی و توحید در بین دانشآموزان و دانشجویان بود و نشان دادن احترام به نظم و قانون در محیط آموزشی بود.
به طور کلی، قانون متحدالشکل شدن لباس در نهادهای نظامی و آموزشی جزء تلاشهایی بود که در دوران پهلوی برای مدرنسازی و ایجاد توحید در جامعه ایران انجام شد. این قانون باعث شد که افراد در این نهادها لباسهایی با طرح و رنگ یکسان بپوشند و این توحید را نمایان سازند.
حکم آخر؛ قانون منع حجاب
به علم من قطعیات، در دوران پهلوی دوم قانونی که به صورت صریح منع حجاب را تحمیل میکرد، وجود نداشت. در واقع، قانون کشف حجاب در سال 1936 منع حجاب را لغو کرده و به زنان اجازه میدهد که بدون حجاب در جامعه حضور داشته باشند. این قانون باعث تغییراتی در سبک پوشش زنان در ایران شد، اما حجاب به صورت رسمی قابل ممنوعیت نبود.
با این حال، در دورههای بعدی از دولت پهلوی، به ویژه در دهه 1960 و 1970، گاهی تلاشهایی صورت گرفت تا حجاب را به صورت غیررسمی محدود کنند. در برخی موارد، مدارس، دانشگاهها و برخی نهادهای دولتی میتوانستند مقرراتی را به عمل آورند که از زنان درخواست کنند تا حجاب خود را در محیطهای آموزشی یا کاری بردارند. اما این تدابیر محدود به برخی نهادها بودند و بهطور کلی قانونی که به صورت گسترده و شامل تمام جامعه حکم منع حجاب را داشته باشد، وجود نداشت.
در کل، در دوران پهلوی دوم، قانونی که به صورت صریح حجاب را ممنوع کند وجود نداشته است. با این حال، در برخی موارد، در بعضی نهادها محدودیتهایی عملی شده است که تلاش کنند حجاب را به صورت غیررسمی محدود کنند.
تغییر پوشش و تحولات حکومت دوره پهلوی
دوره پهلوی در ایران، با حکومت محمدرضا شاه پهلوی (1332-1357 ش) و رضا شاه پهلوی (1357-1360 ش) مرتبط بود. این دوره با تلاشهایی برای مدرنسازی و غربگرایی در ایران همراه بود. تغییراتی در پوشش جامعه و تحولاتی در سبک پوشش وجود داشته است. در ادامه، به برخی از این تغییرات و تحولات در دوره پهلوی اشاره میکنم:
1. منع حجاب: در سال 1936، قانون کشف حجاب تنظیم شد و زنان به صورت رسمی اجازه داده شد که بدون حجاب در جامعه حضور داشته باشند. این اقدام به منظور تحریک مدرنیته و تغییرات اجتماعی در جامعه انجام شد.
2. تشریعات پوشش: در دوره پهلوی، برخی تشریعات مربوط به پوشش به وجود آمد. به عنوان مثال، در سال 1936، قانون لباس و پوشش تنظیم شد که به مردم و زنان اجبار میکرد که در محلهای عمومی لباسهایی بپوشند که با فرهنگ و تراث ایران همخوانی داشته باشد.
3. مدرنسازی پوشش: دولت پهلوی تلاش کرد تا با ارائه و ترویج مدلهای پوشش غربی، جامعه را به سمت مدرنیته و تغییر سبک پوشش هدایت کند. این تلاشها شامل تشویق به پوشیدن لباسهای غربی، به ویژه برای افراد مشغول به کار در نهادهای دولتی و آموزشی، بود.
4. اصلاحات مدرن در لباس نظامی: نیروهای نظامی نیز در دوران پهلوی تحت تأثیر تغییرات پوشش قرار گرفتند. لباسهای نظامی مدرنتر و غربیتر شدند و طرح و رنگ متحدالشکل در نیروهای مسلح اجرا شد.
5. پوشش زنان شهری: در شهرها، سبک پوشش زنان نیز تحت تأثیر تغییرات دوره پهلوی قرار گرفت. زنان شهری به طور گستردهتر از لباسهای غربی استفاده کردند و سبک زندگی شهری و مدرن را در پوشش خود نشان دادند.
6. عودت به حجاب به عنوان عکس العمل: در دورههای بعدی از دولت پهلوی، به ویژه در دهه 1970، علاوه بر تلاشهایی برای تحریک مافراد به تغییرات پوشش، برخی افراد و گروهها نسبت به این تغییرات مخالفت کردند. این مخالفتها به شکل اعتراضات عمومی، حملات به فروشگاهها و نمایشگاههای لباس غربی، و دفاع از حجاب و سنتهای اسلامی بود. با افزایش نارضایتیها و اعتراضات، در دهه 1970، برخی زنان به حجاب بازگشتند و با ابراز علنی از تمسخر و مخالفت با سیاستهای تحریکی پوشش، عکسالعملی نشان دادند.
در اینجا باید توجه داشت که گسترش این تغییرات و تحولات در پوشش در ایران ناهمگون بوده است و نمیتوان این تغییرات را به صورت یکنواخت در کل جامعه توصیف کرد. تأثیر این تغییرات بیشتر در شهرها و اقشار متوسط و متوسط به بالا بوده است، در حالی که در مناطق روستایی و اقشار پایینتر جامعه، سنتها و آداب و رسوم محلی بیشتر حفظ شده است.
نقش زنان تاثیرگذار پهلوی در پوشش غربی و اروپایی مردم
در دوره پهلوی، زنان نقش بسیار مهمی در تأثیرگذاری بر پوشش غربی و اروپایی مردم داشتند. این تأثیرات به دلیل تغییر سبک پوشش زنان شهری، ترویج مدلهای پوشش غربی توسط زنان و تأثیر زنان در صنعت مد و مدلسازی بود. به طور کلی، میتوان گفت که زنان در دوران پهلوی به عنوان نمادی از مدرنیته و تغییرات اجتماعی در ایران، در روند پوشش غربی و اروپایی مردم تأثیرگذار بودند.
زنان شهری در دوره پهلوی به طور گستردهتر از لباسهای غربی استفاده کردند و سبک زندگی شهری و مدرن را در پوشش خود نشان دادند. آنها لباسهایی با طرح و برشهای غربی، مانند لباسهای کوتاه، دامنهای بلند، پالتوها و شلوارهای ورزشی را پوشیدند. این تغییر در پوشش زنان شهری همچنین تأثیر مستقیمی بر پوشش مردان داشت، زیرا آنها نیز تحت تأثیر این تغییرات قرار گرفتند و به سمت پوشش غربی و مدرن تراجع کردند.
علاوه بر این، زنان در صنعت مد و مدلسازی نقش مهمی داشتند. بسیاری از زنان در دوره پهلوی به عنوان مدلها و نمایندگان مد در تبلیغات و نمایشگاهها شرکت کردند. آنها لباسهای غربی را به عنوان نمادی از مدرنیته و پیشرفت به نمایش گذاشتند و به ترویج پوشش غربی در جامعه کمک کردند.
بنابراین، زنان در دوره پهلوی نقش فعالی در تغییر سبک پوشش و تأثیرگذاری بر پوشش غربی و اروپایی مردم داشتند. تغییرات در پوشش زنان شهری، مشارکت زنان در صنعت مد و مدلسازی، و ترویج مدلهای پوشش غربی توسط زنان، عواملی بودند که باعث انتشار پوشش غربی و اروپایی در جامعه شد.
فعالیتهای فوزیه و ثریا در راستای تغییر نوع پوشش زنان
فوزیه و ثریا دو خواهر بودند که در دوره پهلوی در ایران فعالیتهای بسیاری در راستای تغییر نوع پوشش زنان انجام دادند. آنها به عنوان نمونههایی از زنانی که تحصیلات و آگاهی بالایی داشتند، تأثیر قابل توجهی در تغییر سبک پوشش زنان ایرانی داشتند.
فوزیه و ثریا برای ترویج پوشش غربی و مدرن در جامعه، مجلههایی را تأسیس و به رشتههای مختلف مرتبط با مد و لباس میپرداختند. آنها از طریق مجلات خود، نمونههایی از پوششهای غربی را به نمایش میگذاشتند و به زنان ایرانی آموزش میدادند که چگونه از این پوششها استفاده کنند. آنها به خصوص مدلهای مدرن اروپایی را در مجلات خود معرفی میکردند و به زنان ایرانی نشان میدادند که چگونه با استفاده از این پوششها میتوانند به مدرنیته و پیشرفت نزدیک شوند.
علاوه بر این، فوزیه و ثریا به عنوان مدلها و نمایندگان مد در تبلیغات و نمایشگاهها شرکت میکردند. آنها با پوشیدن لباسهای غربی و مدرن، به نمایش گذاشتند که چگونه زنان میتوانند با تغییر پوشش خود به شکلی مدرنتر ظاهر شوند. این نمایشگاهها و تبلیغات به شکلی عمومی انجام میشدند و تأثیر بسیاری در تغییر نگرشها و سبکهای پوشش مردم داشتند.
بنابراین، فوزیه و ثریا با فعالیتهای خود در تأسیس مجلات، ترویج پوشش غربی و مدرن و شرکت در نمایشگاهها و تبلیغات، نقش مهمی در تغییر نوع پوشش زنان ایرانی در دوره پهلوی ایفا کردند. آنها به عنوان نمونههایی از زنانی با تحصیلات و آگاهی بالا، توانستند با ترویج مدرنیته و پوشش غربی در جامعه، تأثیر قابل توجهی را بر روند پوشش زنان ایرانی داشته باشند.
